Μέσω της εξέτασης των όρων που εμπλέκονται στην διαδικασία αξιολόγησης διαταραχών λόγου και επικοινωνίας μπορούν να γίνουν πιο κατανοητές οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά.
Η ομιλία είναι η ικανότητα μας να συνδυάζουμε τους ήχους (ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ/ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ) που ακούμε για να φτιάξουμε λέξεις σωστά αρθρωμένες με σωστή ποιότητα φωνής και ρυθμό. Έπειτα, ο λόγος που είναι η ικανότητα μας να αναγνωρίζουμε τις λέξεις και τη σημασία τους (ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ) αλλά και η ικανότητα μας να μπορούμε να τις συνδυάσουμε ώστε να σχηματίσουμε προτάσεις (ΣΥΝΤΑΞΗ) με σωστή χρήση (ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ).
Οι διαταραχές αυτές εμφανίζονται όταν υπάρχει δυσκολία σε κάποια από αυτά τα στάδια.
Διαταραχές άρθρωσης: είναι οι διαταραχές στο σύστημα ομιλητικών ήχων κατά την κίνηση των δομών στο στόμα και τη σωστή τοποθεσία αρθρωτών (γλώσσα, χείλη, δόντια, υπερώα, γνάθος, σταφυλή κτλ.). Οφείλονται σε διάφορους παράγοντες όπως απώλεια ακοής, καθυστέρηση ανάπτυξης, δυσλειτουργία φυσιολογικής δομής των οργάνων άρθρωσης ή μηχανισμού ομιλίας, συναισθηματική διαταραχή.
Διαταραχές φωνολογίας: περιγράφονται ως δυσκολίες στην κατανόηση των γνωστικών -γλωσσολογικών λειτουργιών της ομιλίας. Δηλαδή έλλειψη στην παραγωγή και κατανόηση της ομιλίας. Για παράδειγμα ένα παιδί να μην κατανοεί ότι βάζει τον λάθος ήχο/φώνημα σε λάθος θέση μέσα στη λέξη π.χ. ‘νερό’ à ‘νελό’ ή ‘σέλω’ αντί ‘θέλω’. Ακόμα η παράλειψη τμήματος λέξεων θεωρείται διαταραχή στη φωνολογία π.χ. ‘καρπούζι’ à ‘πούζι’, ‘μπαμπά’ αντί ‘μπαμπάς’. Οφείλεται συνήθως σε μερική απώλεια ακοής, περιορισμένη γλωσσική ικανότητα, δυσκολία στη διάκριση των ήχων μεταξύ τους (π.χ. /s/ kai /z/), γνωσιακοί παράγοντες, συναισθηματική ανωριμότητα.
Διαταραχές ροής: ο τραυλισμός αποτελεί την πιο σημαντική διαταραχή αυτής της κατηγορίας. Πολλές φορές είναι ανεξήγητη η παρουσία αν και συνήθως μπορεί να υπάρχει λόγω άλλου προσώπου στην οικογένεια (40-60%) ή συναισθηματικών λόγων (ψυχογενής τραυλισμός). Χαρακτηρίζεται από αλλαγές στη ροή της λεκτικής έκφρασης, επαναλήψεις, επιμηκύνσεις φωνημάτων, μη ελεγχόμενες. Από την άλλη η Δυσρυθμία είναι μια λιγότερο συχνή διαταραχή ροής η οποία χαρακτηρίζεται από γρήγορη, δυσρυθμική, ανοργάνωτη και συχνά ακατάληπτη ομιλία.
Διαταραχές φώνησης: αφορούν λειτουργικές, οργανικές και νευρολογικές διαταραχές στο σύστημα της φώνησης (αναπνοή, συντονισμός αρθρωτών) που μπορούν να επηρεάσουν το ύψος, την ηχηρότητα ή/και ποιότητα φωνής. Για παράδειγμα, ένα άτομο να παρουσιάζει βραχνάδα ή να έχει δυσφωνία μετά από ‘άσχημες’ λαρυγγικές λειτουργίες που εμποδίζουν την φώνηση (οζίδια, πολύποδες φωνητικών χορδών, χειρουργείο στο επίπεδο αυτών) . Η συνεργασία με τον ωτορινολαρυγγολόγο είναι απαραίτητη τις περισσότερες φορές.
Νευρολογικές διαταραχές
Απραξία: σε ενήλικες θεωρείται οποιαδήποτε βλάβη του κινητικού συστήματος στο μηχανισμό ομιλία που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές στην παραγωγή ομιλίας. Η απραξία είναι μία επίκτητη διαταραχή συνήθως εμφανίζεται μετά εγκεφαλική βλάβη (π.χ. εγκεφαλικό) ή άλλη διάγνωση όπως Down Syndrome ή ΔΑΦ (Διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού). Χαρακτηρίζεται από λάθη στην άρθρωση και αντισταθμιστικές τροποποιήσεις στην προσωδία. Συνήθως στα παιδιά η απραξία λόγου είναι αναπτυξιακή, επηρεάζει τη φωνολογική ανάπτυξη τους και μπορεί να είναι στοματική (μυ συντονισμός κινήσεων) ή λεκτική (λανθασμένη και ασταθής ομιλία). Κυμαίνονται από ήπια μέχρι και σοβαρή διαταραχή.
Δυσαρθρία: Επίσης μπορεί να προκληθεί από εγκεφαλική βλάβη (ήπια- σοβαρή) μέσω μιας κινητικής των μυών του μηχανισμού παραγωγής ομιλίας (αναπνοής, λάρυγγα, φάρυγγα, μαλακής υπερώας, αρθρωτών). Επηρεάζεται η μυϊκή δύναμη, η ταχύτητα, εύρος, ακρίβεια, σταθερότητα και ο μυϊκό τόνο της κίνησης αρθρωτών. Για παράδειγμα: ένα άτομο να μιλά χωρίς καταληπτότητα ή αργά ή πιο γρήγορα, να έχει φωνή σαν ρομπότ και χροιά βραχνή. Διάφορες αιτίες είναι η αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση (ALS), τραυματισμός, εγκεφαλική παράλυση, Nόσος του Hundington, πολλαπλή σκλήρυνση, Μυϊκή δυσμορφία, τραυματισμός σπονδύλου, Parkinson, εγκεφαλικό και όγκος.
Anderson B. Noma, Shames H. George . Εισαγωγή Στις Διαταραχές Επικοινωνίας
Darley, F. L., Aronson, A. E., & Brown, J. R. (1969). Differential diagnostic patterns of dysarthria. Journal of speech and hearing research, 12(2), 246-269.
Shriberg, L. D., & Kwiatkowski, J. (1982). Phonological Disorders III. Journal of Speech and Hearing Disorders, 47(3), 256. doi:10.1044/jshd.4703.256
Ziegler, W. (2008). Apraxia of speech. Handbook of clinical neurology, 88, 269-285.
Χλίτσιου, Μ. (2016).Τραυλισμός.
Ελένη Ταμπουκάρη – Λογοθεραπεύτρια
